วิเนยฺย มจฺเฉรมลนฺติ มจฺฉริยมลํ อปเนตฺวา กมฺมผลสทฺธาย รตนตฺตยสทฺธาย จ วิเสสโต ปสนฺเนน จิตฺเตน เยสุ กิเลเสหิ อารกตฺตา อริเยสุ สีลาทิคุณสมฺปนฺเนสุ ทินฺนํ อปฺปกมฺปิ ทานํ มหปฺผลํ โหติ, เตสุ ยุตฺตกาเลน ทชฺชุํ ทเทยฺยุํฯ

มหปฺผลภาวกรณโต ทกฺขิณํ อรหนฺตีติ ทกฺขิเณยฺยา, สมฺมาปฏิปนฺนา, เตสุ ทกฺขิเณยฺเยสุฯ ทกฺขิณํ ปรโลกํ สทฺทหิตฺวา ทาตพฺพํ เทยฺยธมฺมํ ยถา ตํ ทานํ โหติ มหาทานํ, เอวํ ทตฺวาฯ อถ วา พหุโน อนฺนํ ทตฺวา, กถํ ปน อนฺนํ ทาตพฺพนฺติ อาห ‘‘ทกฺขิเณยฺเยสุ ทกฺขิณ’’นฺติฯ อิโต มนุสฺสตฺตา มนุสฺสตฺตภาวโต จุตา ปฏิสนฺธิวเสน สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกาฯ กามกามิโนติ กาเมตพฺพานํ อุฬารานํ เทวโภคานํ ปฏิลทฺธรูปวิภเวน กมฺมุนา อุปคมเน สาธุการิตาย กามกามิโน สพฺพกามสมงฺคิโนฯ โมทนฺติ ยถารุจิ ปริจาเรนฺตีติ อตฺโถฯ

ฉฏฺฐสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. เมตฺตาภาวนาสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม ยานิ กานิจีติ อนวเสสปริยาทานํฯ โอปธิกานิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนีติ

เตสํ นิยมนํฯ ตตฺถ อุปธิ วุจฺจนฺติ ขนฺธา, อุปธิสฺส กรณํ สีลํ เอเตสํ, อุปธิปฺปโยชนานิ วา โอปธิกานิฯ สมฺปตฺติภเว อตฺตภาวชนกานิ ปฏิสนฺธิปวตฺติวิปากทายกานิฯ ปุญฺญกิริยวตฺถูนีติ ปุญฺญกิริยา จ ตา เตสํ เตสํ ผลานิสํสานํ วตฺถูนิ จาติ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิฯ ตานิ ปน สงฺเขปโต ทานมยํ, สีลมยํ, ภาวนามยนฺติ ติวิธานิ โหนฺติฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปรโต ติกนิปาตวณฺณนายํ อาวิ ภวิสฺสติฯ เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยาติ เมตฺตาภาวนาวเสน ปฏิลทฺธติกจตุกฺกชฺฌานสมาปตฺติยาฯ ‘‘เมตฺตา’’ติ หิ วุตฺเต อุปจาโรปิ ลพฺภติ อปฺปนาปิ, ‘‘เจโตวิมุตฺตี’’ติ ปน วุตฺเต อปฺปนาฌานเมว ลพฺภติฯ ตญฺหิ นีวรณาทิปจฺจนีกธมฺมโต จิตฺตสฺส สุฏฺฐุ วิมุตฺติภาเวน เจโตวิมุตฺตีติ วุจฺจติฯ กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสินฺติ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารสฺส โสฬสภาคํ โอปธิกานิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ น อคฺฆนฺติฯ

อิทํ วุตฺตํ โหติ – เมตฺตาย เจโตวิมุตฺติยา โย วิปาโก, ตํ โสฬส โกฏฺฐาเส กตฺวา ตโต เอกํ ปุน โสฬส โกฏฺฐาเส กตฺวา ตตฺถ โย เอกโกฏฺฐาโส, น ตํ อญฺญานิ โอปธิกานิ ปุญฺญกิริยวตฺถูนิ อคฺฆนฺตีติฯ อธิคฺคเหตฺวาติ อภิภวิตฺวาฯ ภาสเตติ อุปกฺกิเลสวิสุทฺธิยา ทิปฺปติฯ ตปเตติ ตโต เอว อนวเสเส ปฏิปกฺขธมฺเม สนฺตปติฯ วิโรจตีติ อุภยสมฺปตฺติยา วิโรจติฯ เมตฺตา หิ เจโตวิมุตฺติ จนฺทาโลกสงฺขาตา วิคตูปกฺกิเลสา ชุณฺหา วิย ทิปฺปติ, อาตโป วิย อนฺธการํ ปจฺจนีกธมฺเม วิธมนฺตี ตปติ, โอสธิตารกา วิย วิชฺโชตมานา วิโรจติ จฯ

เสยฺยถาปีติ โอปมฺมทสฺสนตฺเถ นิปาโตฯ ตารกรูปานนฺติ โชตีนํฯ จนฺทิยาติ จนฺทสฺส อยนฺติ จนฺที, ตสฺสา จนฺทิยา, ปภาย ชุณฺหายาติ อตฺโถฯ วสฺสานนฺติ วสฺสานํ พหุวเสน ลทฺธโวหารสฺส อุตุโนฯ ปจฺฉิเม มาเสติ กตฺติกมาเสฯ สรทสมเยติ สรทกาเลฯ อสฺสยุชกตฺติกมาสา หิ โลเก ‘‘สรทอุตู’’ติ วุจฺจนฺติฯ วิทฺเธติ อุพฺพิทฺเธ, เมฆวิคเมน ทูรีภูเตติ อตฺโถฯ เตเนวาห ‘‘วิคตวลาหเก’’ติฯ เทเวติ อากาเสฯ นภํ อพฺภุสฺสกฺกมาโนติ อุทยฏฺฐานโต อากาสํ อุลฺลงฺฆนฺโตฯ ตมคตนฺติ ตมํฯ อภิวิหจฺจาติ อภิหนฺตฺวา วิธมิตฺวาฯ โอสธิตารกาติ อุสฺสนฺนา ปภา เอตาย ธียติ, โอสธีนํ วา อนุพลปฺปทายิกตฺตา โอสธีติ ลทฺธนามา ตารกาฯ

เอตฺถาห – กสฺมา ปน ภควตา สมาเนปิ โอปธิกภาเว เมตฺตา อิตเรหิ โอปธิกปุญฺเญหิ วิเสเสตฺวา วุตฺตาติ? วุจฺจเต – เสฏฺฐฏฺเฐน นิทฺโทสภาเวน จ สตฺเตสุ สุปฺปฏิปตฺติภาวโตฯ เสฏฺฐา หิ เอเต วิหารา, สพฺพสตฺเตสุ สมฺมาปฏิปตฺติภูตานิ ยทิทํ เมตฺตาฌานานิฯ ยถา จ พฺรหฺมาโน นิทฺโทสจิตฺตา วิหรนฺติ, เอวํ เอเตหิ สมนฺนาคตา โยคิโน พฺรหฺมสมาว หุตฺวา วิหรนฺติฯ ตถา หิเม ‘‘พฺรหฺมวิหารา’’ติ วุจฺจนฺติฯ อิติ เสฏฺฐฏฺเฐน นิทฺโทสภาเวน จ สตฺเตสุ สุปฺปฏิปตฺติภาวโต เมตฺตาว อิตเรหิ โอปธิกปุญฺเญหิ วิเสเสตฺวา วุตฺตาฯ

เอวมฺปิ กสฺมา เมตฺตาว เอวํ วิเสเสตฺวา วุตฺตา? อิตเรสํ พฺรหฺมวิหารานํ อธิฏฺฐานภาวโต ทานาทีนํ สพฺเพสํ กลฺยาณธมฺมานํ ปริปูริกตฺตา จฯ

อยญฺหิ สตฺเตสุ หิตาการปฺปวตฺติลกฺขณา เมตฺตา, หิตูปสํหารสา, อาฆาตวินยปจฺจุปฏฺฐานาฯ ยทิ อโนธิโส ภาวิตา พหุลีกตา, อถ สุเขเนว กรุณาทิภาวนา สมฺปชฺชนฺตีติ เมตฺตา อิตเรสํ พฺรหฺมวิหารานํ อธิฏฺฐานํฯ ตถา หิ สตฺเตสุ หิตชฺฌาสยตาย สติ เนสํ ทุกฺขาสหนตา, สมฺปตฺติวิเสสานํ จิรฏฺฐิติกามตา, ปกฺขปาตาภาเวน สพฺพตฺถ สมปฺปวตฺตจิตฺตตา จ สุเขเนว อิชฺฌนฺติฯ เอวญฺจ สกลโลกหิตสุขวิธานาธิมุตฺตา มหาโพธิสตฺตา ‘‘อิมสฺส ทาตพฺพํ, อิมสฺส น ทาตพฺพ’’นฺติ อุตฺตมวิจยวเสน วิภาคํ อกตฺวา สพฺพสตฺตานํ นิรวเสสสุขนิทานํ ทานํ เทนฺติ, หิตสุขตฺถเมว เนสํ สีลํ สมาทิยนฺติ, สีลปริปูรณตฺถํ เนกฺขมฺมํ ภชนฺติ, เตสํ หิตสุเขสุ อสมฺโมหตฺถาย ปญฺญํ ปริโยทเปนฺติ, หิตสุขาภิวฑฺฒนตฺถเมว ทฬฺหํ วีริยมารภนฺติ, อุตฺตมวีริยวเสน วีรภาวํ ปตฺตาปิ สตฺตานํ นานปฺปการํ หิตชฺฌาสเยเนว อปราธํ ขมนฺติ, ‘‘อิทํ โว ทสฺสาม, กริสฺสามา’’ติอาทินา กตํ ปฏิญฺญาตํ น วิสํวาเทนฺติ, เตสํ หิตสุขาเยว อจลาธิฏฺฐานา โหนฺติฯ เตสุ อจลาย เมตฺตาย ปุพฺพการิโน หิตชฺฌาสเยเนว เนสํ วิปฺปกาเร อุทาสีนา โหนฺติ, ปุพฺพการิตายปิ น ปจฺจุปการมาสิสนฺตีติฯ เอวํ เต ปารมิโย ปูเรตฺวา ยาว ทสพลจตุ-เวสารชฺช-ฉอสาธารณญาณ-อฏฺฐารสาเวณิกพุทฺธธมฺมปฺปเภเท สพฺเพปิ กลฺยาณธมฺเม ปริปูเรนฺติฯ เอวํ ทานาทีนํ สพฺเพสํ กลฺยาณธมฺมานํ ปาริปูริกา เมตฺตาติ จ อิมสฺส วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ สา อิตเรหิ วิเสเสตฺวา วุตฺตาฯ

อปิจ เมตฺตาย อิตเรหิ โอปธิกปุญฺเญหิ มหานุภาวตา เวลามสุตฺเตน ทีเปตพฺพาฯ ตตฺถ หิ ยถา นาม มหตา เวลามสฺส ทานโต เอกสฺส โสตาปนฺนสฺส ทานํ มหปฺผลตรํ วุตฺตํ, เอวํ โสตาปนฺนสตโต เอกสฺส สกทาคามิสฺส ทานํ…เป.… ปจฺเจกพุทฺธสตโต ภควโต, ตโตปิ พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ทานํ, ตโตปิ จาตุทฺทิสสฺส สงฺฆสฺส วิหารทานํ, ตโตปิ สรณคมนํ, ตโตปิ สีลสมาทานํ, ตโตปิ คทฺทูหนมตฺตํ กาลํ เมตฺตาภาวนา มหปฺผลตรา วุตฺตาฯ ยถาห –

‘‘ยํ คหปติ เวลาโม พฺราหฺมโณ ทานํ อทาสิ มหาทานํฯ โย เจกํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนํ โภเชยฺย, อิทํ ตโต มหปฺผลตรํฯ โย จ สตํ ทิฏฺฐิสมฺปนฺนํ โภเชยฺย…เป.… สุราเมรยมชฺชปฺปมาทฏฺฐานา เวรมณิํฯ โย จ อนฺตมโส คทฺทูหนมตฺตมฺปิ เมตฺตจิตฺตํ ภาเวยฺย, อิทํ ตโต มหปฺผลตร’’นฺติ (อ. นิ. 9.20)ฯ

มหคฺคตปุญฺญภาเวน ปนสฺสา ปริตฺตปุญฺญโต สาติสยตาย วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ยํ ปมาณกตํ กมฺมํ, น ตํ ตตฺราวสิสฺสติ, น ตํ ตตฺราวติฏฺฐตี’’ติ (ที. นิ. 1.556; สํ. นิ. 4.360)ฯ กามาวจรกมฺมญฺหิ ปมาณกตํ นาม, มหคฺคตกมฺมํ ปน ปมาณํ อติกฺกมิตฺวา โอธิสกาโนธิสกผรณวเสน วฑฺฒิตฺวา กตตฺตา อปฺปมาณกตํ นามฯ กามาวจรกมฺมํ ตสฺส มหคฺคตกมฺมสฺส อนฺตรา ลคฺคิตุํ วา ตํ กมฺมํ อภิภวิตฺวา อตฺตโน วิปากสฺส โอกาสํ คเหตฺวา ฐาตุํ วา น สกฺโกติ, อถ โข มหคฺคตกมฺมเมว ตํ ปริตฺตกมฺมํ มโหโฆ วิย ปริตฺตํ อุทกํ อภิภวิตฺวา อตฺตโน โอกาสํ คเหตฺวา ติฏฺฐติ, ตสฺส วิปากํ ปฏิพาหิตฺวา สยเมว พฺรหฺมสหพฺยตํ อุปเนตีติ อยญฺหิ ตสฺส อตฺโถติฯ

คาถาสุ โยติ โย โกจิ คหฏฺโฐ วา ปพฺพชิโต วาฯ เมตฺตนฺติ เมตฺตาฌานํฯ อปฺปมาณนฺติ ภาวนาวเสน อารมฺมณวเสน จ อปฺปมาณํฯ อสุภภาวนาทโย วิย หิ อารมฺมเณ เอกเทสคฺคหณํ อกตฺวา อนวเสสผรณวเสน อโนธิโสผรณวเสน จ อปฺปมาณารมฺมณตาย ปคุณภาวนาวเสน อปฺปมาณํฯ ตนู สํโยชนา โหนฺตีติ เมตฺตาฌานํ ปาทกํ กตฺวา สมฺมสิตฺวา เหฏฺฐิเม อริยมคฺเค อธิคจฺฉนฺตสฺส สุเขเนว ปฏิฆสํโยชนาทโย ปหียมานา ตนู โหนฺติฯ เตนาห ‘‘ปสฺสโต อุปธิกฺขย’’นฺติฯ ‘‘อุปธิกฺขโย’’ติ หิ นิพฺพานํ วุจฺจติฯ ตญฺจสฺส สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน มคฺคญาเณน ปสฺสติฯ อถ วา ตนู สํโยชนา โหนฺตีติ เมตฺตาฌานปทฏฺฐานาย วิปสฺสนาย อนุกฺกเมน อุปธิกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ ปตฺวา ตํ ปสฺสโต ปเคว ทสปิ สํโยชนา ตนู โหนฺติ, ปหียนฺตีติ อตฺโถฯ อถ วา ตนู สํโยชนา โหนฺตีติ ปฏิโฆ เจว ปฏิฆสมฺปยุตฺตสํโยชนา จ ตนุกา โหนฺติฯ

ปสฺสโต อุปธิกฺขยนฺติ เตสํเยว กิเลสูปธีนํ ขยสงฺขาตํ เมตฺตํ อธิคมวเสน ปสฺสนฺต สฺสาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ

เอวํ กิเลสปฺปหานํ นิพฺพานาธิคมญฺจ เมตฺตาภาวนาย สิขาปฺปตฺตมานิสํสํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อญฺเญ อานิสํเส ทสฺเสตุํ ‘‘เอกมฺปิ เจ’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อทุฏฺฐจิตฺโตติ เมตฺตาพเลน สุฏฺฐุ วิกฺขมฺภิตพฺยาปาทตาย พฺยาปาเทน อทูสิตจิตฺโตฯ เมตฺตายตีติ หิตผรณวเสน เมตฺตํ กโรติฯ กุสโลติ อติสเยน กุสลวา มหาปุญฺโญ, ปฏิฆาทิอนตฺถวิคเมน โวฯ เขมี เตนาติ เตน เมตฺตายิเตนฯ สพฺเพ จ ปาเณติ จสทฺโท พฺยติเรเกฯ มนสานุกมฺปนฺติ จิตฺเตน อนุกมฺปนฺโตฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – เอกสตฺตวิสยาปิ ตาว เมตฺตา มหากุสลราสิ, สพฺเพ ปน ปาเณ อตฺตโน ปิยปุตฺตํ วิย หิตผรเณน มนสา อนุกมฺปนฺโต ปหูตํ พหุํ อนปฺปกํ อปริยนฺตํ จตุสฏฺฐิมหากปฺเปปิ อตฺตโน วิปากปฺปพนฺธํ ปวตฺเตตุํ สมตฺถํ อุฬารปุญฺญํ อริโย ปริสุทฺธจิตฺโต ปุคฺคโล ปกโรติ นิปฺผาเทติฯ

สตฺตสณฺฑนฺติ สตฺตสงฺขาเตน สณฺเฑน สมนฺนาคตํ ภริตํ, สตฺเตหิ อวิรฬํ อากิณฺณมนุสฺสนฺติ อตฺโถฯ วิชิตฺวาติ อทณฺเฑน อสตฺเถน ธมฺเมเนว วิชินิตฺวาฯ ราชิสโยติ อิสิสทิสา ธมฺมิกราชาโนฯ ยชมานาติ ทานานิ ททมานาฯ อนุปริยคาติ วิจริํสุฯ

อสฺสเมธนฺติอาทีสุ โปราณกราชกาเล กิร สสฺสเมธํ, ปุริสเมธํ, สมฺมาปาสํ, วาจาเปยฺยนฺติ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อเหสุํ, เยหิ ราชาโน โลกํ สงฺคณฺหิํสุฯ ตตฺถ นิปฺผนฺนสสฺสโต ทสมภาคคฺคหณํ สสฺสเมธํ นาม, สสฺสสมฺปาทเน, เมธาวิตาติ อตฺโถฯ มหาโยธานํ ฉมาสิกํ ภตฺตเวตนานุปฺปทานํ ปุริสเมธํ นาม, ปุริสสงฺคณฺหเน เมธาวิตาติ อตฺโถฯ ทลิทฺทมนุสฺสานํ โปตฺถเก เลขํ คเหตฺวา ตีณิ วสฺสานิ วินา วฑฺฒิยา สหสฺสทฺวิสหสฺสมตฺตธนานุปฺปทานํ สมฺมาปาสํ นามฯ ตญฺหิ สมฺมา มนุสฺเส ปาเสติ หทเย พนฺธิตฺวา วิย ฐเปติ, ตสฺมา ‘‘สมฺมาปาส’’นฺติ วุจฺจติฯ ‘‘ตาต มาตุลา’’ติอาทินา ปน สณฺหวาจาย สงฺคหณํ วาจาเปยฺยํ นาม, เปยฺยวชฺชํ ปิยวาจตาติ อตฺโถฯ เอวํ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ สงฺคหิตํ รฏฺฐํ อิทฺธญฺเจว โหติ ผีตญฺจ ปหูตอนฺนปานํ เขมํ นิรพฺพุทํฯ

มนุสฺสา มุทา โมทมานา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรา วิหรนฺติ ฯ อิทํ ฆรทฺวาเรสุ อคฺคฬานํ อภาวโต ‘‘นิรคฺคฬ’’นฺติ วุจฺจติฯ อยํ โปราณิกา ปเวณิ, อยํ โปราณิกา ปกติฯ

อปรภาเค ปน โอกฺกากราชกาเล พฺราหฺมณา อิมานิ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อิมญฺจ รฏฺฐสมฺปตฺติํ ปริวตฺเตนฺตา อุทฺธมฺมูลํ กตฺวา อสฺสเมธํ ปุริสเมธนฺติอาทิเก ปญฺจ ยญฺเญ นาม อกํสุฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา พฺราหฺมณธมฺมิยสุตฺเต –

‘‘เตสํ อาสิ วิปลฺลาโส, ทิสฺวาน อณุโต อณุํ…เป.…ฯ

‘‘เต ตตฺถ มนฺเต คนฺเถตฺวา, โอกฺกากํ ตทุปาคมุ’’นฺติฯ (สุ. นิ. 301-304);

ตตฺถ อสฺสเมตฺถ เมธนฺติ พาเธนฺตีติ อสฺสเมโธฯ ทฺวีหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส เอกวีสติยูปสฺส เอกสฺมิํ ปจฺฉิมทิวเส เอว สตฺตนวุติปญฺจปสุสตฆาตภีสนสฺส ฐเปตฺวา ภูมิญฺจ ปุริเส จ อวเสสสพฺพวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํฯ ปุริสเมตฺถ เมธนฺติ พาเธนฺตีติ ปุริสเมโธฯ จตูหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธิํภูมิยา อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํฯ สมฺมเมตฺถ ปาสนฺติ ขิปนฺตีติ สมฺมาปาโสฯ ยุคจฺฉิคฺคเฬ ปเวสนทณฺฑกสงฺขาตํ สมฺมํ ขิปิตฺวา ตสฺส ปติโตกาเส เวทิํ กตฺวา สํหาริเมหิ ยูปาทีหิ สรสฺสตินทิยา นิมุคฺโคกาสโต ปภุติ ปฏิโลมํ คจฺฉนฺเตน ยชิตพฺพสฺส สตฺรยาคสฺเสตํ อธิวจนํ วาชเมตฺถ ปิวนฺตีติ วาชเปยฺโยฯ เอเกน ปริยญฺเญน สตฺตรสหิ ปสูหิ ยชิตพฺพสฺส เพฬุวยูปสฺส สตฺตรสกทกฺขิณสฺส ยญฺญสฺเสตํ อธิวจนํฯ นตฺถิ เอตฺถ อคฺคโฬติ นิรคฺคโฬฯ นวหิ ปริยญฺเญหิ ยชิตพฺพสฺส สทฺธิํ ภูมิยา ปุริเสหิ จ อสฺสเมเธ วุตฺตวิภวทกฺขิณสฺส สพฺพเมธปริยายนามสฺส อสฺสเมธวิกปฺปสฺเสตํ อธิวจนํฯ

จนฺทปฺปภาติ จนฺทปฺปภายฯ ตารคณาว สพฺเพติ ยถา สพฺเพปิ ตาราคณา จนฺทิมโสภาย โสฬสิมฺปิ กลํ นาคฺฆนฺติ, เอวํ เต อสฺสเมธาทโย ยญฺญา เมตฺตจิตฺตสฺส วุตฺตลกฺขเณน สุภาวิตสฺส โสฬสิมฺปิ กลํ นานุภวนฺติ, น ปาปุณนฺติ, นาคฺฆนฺตีติ อตฺโถฯ

อิทานิ อปเรปิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิเก เมตฺตาภาวนาย อานิสํเส ทสฺเสตุํ ‘‘โย น หนฺตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ โยติ เมตฺตาพฺรหฺมวิหารภาวนานุยุตฺโต ปุคฺคโลฯ น หนฺตีติ เตเนว เมตฺตาภาวนานุภาเวน ทูรวิกฺขมฺภิตพฺยาปาทตาย น กญฺจิ สตฺตํ หิํสติ, เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ น วิพาธติ วาฯ น ฆาเตตีติ ปรํ สมาทเปตฺวา น สตฺเต หนาเปติ น วิพาธาเปติ จฯ น ชินาตีติ สารมฺภวิคฺคาหิกกถาทิวเสน น กญฺจิ ชินาติ สารมฺภสฺเสว อภาวโต, ชานิกรณวเสน วา อฑฺฑกรณาทินา น กญฺจิ ชินาติฯ น ชาปเยติ ปเรปิ ปโยเชตฺวา ปเรสํ ธนชานิํ น การาเปยฺยฯ เมตฺตํโสติ เมตฺตามยจิตฺตโกฏฺฐาโส, เมตฺตาย วา อํโส อวิชหนฏฺเฐน อวยวภูโตติ เมตฺตํโสฯ สพฺพภูเตสูติ สพฺพสตฺเตสุฯ ตโต เอว เวรํ ตสฺส น เกนจีติ อกุสลเวรํ ตสฺส เกนจิปิ การเณน นตฺถิ, ปุคฺคลเวรสงฺขาโต วิโรโธ เกนจิ ปุริเสน สทฺธิํ ตสฺส เมตฺตาวิหาริสฺส นตฺถีติฯ

เอวเมตสฺมิํ เอกกนิปาเต ปฏิปาฏิยา เตรสสุ สุตฺเตสุ สิกฺขาสุตฺตทฺวเย จาติ ปนฺนรสสุ สุตฺเตสุ วิวฏฺฏํ กถิตํ, นีวรณสุตฺตํ สํโยชนสุตฺตํ อปฺปมาทสุตฺตํ อฏฺฐิสญฺจยสุตฺตนฺติ เอเตสุ จตูสุ สุตฺเตสุ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กถิตํฯ อิตเรสุ ปน วฏฺฏเมว กถิตนฺติฯ

สตฺตมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปรมตฺถทีปนิยา

ขุทฺทกนิกาย-อฏฺฐกถาย

อิติวุตฺตกสฺส เอกกนิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุกนิปาโต

1. ปฐมวคฺโค